درمان بیش فعالی یا نقص توجه

درمان بیش فعالی چگونه ممکن است؟ آیا می توان به درمان امیدوار بود؟ به جز دارو درمانی روشی برای درمان بیش فعالی وجود دارد؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.

اختلال بیش فعالی یا نقص توجه (ADHD) یکی از شایع ترین اختلالات عصبی رشدی دوران کودکی است. این اختلال معمولاً برای اولین بار در دوران کودکی تشخیص داده می شود و اغلب تا بزرگسالی ادامه می یابد. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در توجه و کنترل رفتارهای تکانشی مشکل داشته باشند (ممکن است بدون فکر کردن به نتیجه عمل کنند)، یا بیش از حد فعال باشند.

درمان بیش فعالی (ADHD) مشکلات روزمره را بسیار کمتر می کند. بیش فعالی را می توان با استفاده از دارو یا رفتار درمانی درمان کرد. با این حال روش های تکنولوژیک و مدرن می توانند جایگزین و یا مکمل دارو درمانی باشند.

علائم و نشانه های بیش فعالی

طبیعی است که کودکان در تمرکز و رفتار مشکل داشته باشند. با این حال، کودکان مبتلا به ADHD رشد نمی کنند. علائم می تواند شدید باشد و در مدرسه، خانه یا با دوستان مشکل ایجاد کند. این افراد ممکن است:

1. زیاد رویاپردازی کنند
2. چیزهای زیادی را فراموش کنند یا از دست بدهند
3. دست و پا زدن یا بی قراری داشته باشند.
4. زیاد حرف بزنند.
5. اشتباهات بی دقتی انجام دهند یا ریسک های غیر ضروری را انجام دهند.
6. مقاومت در برابر وسوسه برای آن ها سخت باشد.
7. در نوبت گرفتن مشکل داشته باشند.
8. در کنار آمدن با دیگران مشکل داشته باشند.

انواع بیش فعالی یا ADHD

بسته به اینکه کدام نوع علائم در فرد قوی‌تر است، سه راه مختلف وجود دارد که ADHD خود را نشان می‌دهد:

1. عمدتاً بی توجه: سازماندهی یا تکمیل یک کار، توجه به جزئیات یا پیروی از دستورالعمل ها یا مکالمات برای فرد سخت است. فرد به راحتی حواسش پرت می شود یا جزئیات کارهای روزمره را فراموش می کند.
2. عمدتاً بیش فعال- تکانشی: فرد زیاد بیقرار می شود و صحبت می کند. نشستن طولانی مدت سخت است (مثلاً برای صرف غذا یا در حین انجام تکالیف). کودکان کوچکتر ممکن است به طور مداوم بدود، بپرند یا از جایی بالا بروند. فرد احساس بی قراری می کند و مشکل تکانشگری دارد. شخصی که تکانشی است ممکن است حرف های دیگران را زیاد قطع کند، چیزهایی را از مردم بگیرد یا در زمان های نامناسب صحبت کند. برای فرد سخت است که منتظر نوبت خود بماند یا به دستورات گوش دهد. فردی که تکانشگر است ممکن است بیش از دیگران تصادفات و جراحات داشته باشد.
3. ترکیبی: دو نوع علائم فوق به یک اندازه در فرد وجود دارد.

علائم ممکن است در طول زمان تغییر کنند.

علل  ADHD

علت و عوامل ADHD ناشناخته است، اما تحقیقات کنونی نشان می دهد که ژنتیک نقش مهمی ایفا می کند. علاوه بر ژنتیک، دانشمندان در حال بررسی سایر علل احتمالی و عوامل خطر از جمله:

1. آسیب مغزی
2. قرار گرفتن در معرض خطرات محیطی (مانند سرب) در دوران بارداری یا در سنین پایین
3. مصرف الکل و تنباکو در دوران بارداری
4. زایمان زودرس
5. وزن کم هنگام تولد

برخی معتقدند خوردن قند زیاد، تماشای بیش از حد تلویزیون، تربیت نادرست، یا عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا هرج و مرج خانوادگی، ممکن است علائم را بدتر کند.

تشخیص و درمان بیش فعالی

تصمیم گیری در مورد اینکه آیا کودک مبتلا به ADHD است یا خیر، فرآیندی چند مرحله ای است. هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص ADHD وجود ندارد و بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از ناتوانی های یادگیری می توانند علائم مشابهی داشته باشند. یکی از مراحل این فرآیند شامل انجام یک معاینه پزشکی، از جمله تست های شنوایی و بینایی، برای رد سایر مشکلات با علائمی مانند ADHD است. تشخیص ADHD معمولاً شامل یک چک لیست است. ارزیابی علائم ADHD و گرفتن سابقه ی رفتاری کودک از والدین، معلمان و گاهی اوقات از خود کودک بررسی می شود.

درمان بیش فعالی و نقص توجه

در بیشتر موارد، درمان بیش فعالی یا ADHD با ترکیبی از رفتار درمانی و دارو درمانی انجام می شود. برای کودکان پیش دبستانی (4-5 ساله) مبتلا به ADHD، رفتار درمانی، به ویژه آموزش برای والدین، به عنوان اولین خط درمان قبل از تست دارو توصیه می شود. اینکه کدام روش بهتر است، به کودک و خانواده بستگی دارد. برنامه های خوب در درمان بیش فعالی شامل نظارت دقیق، پیگیری و ایجاد تغییرات در صورت نیاز در طول مسیر خواهد بود.

سالم بودن برای همه کودکان مهم است ولی برای کودکان مبتلا به ADHD از اهمیت ویژه ای برخوردار است. علاوه بر رفتاردرمانی و دارو درمانی، داشتن یک سبک زندگی سالم می تواند مقابله با علائم ADHD را برای کودک شما آسان تر کند. در اینجا چند رفتار سالم وجود دارد که ممکن است کمک کند:

1. عادات غذایی سالم مانند خوردن مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات کامل و انتخاب منابع پروتئین بدون چربی
2. شرکت در فعالیت بدنی روزانه بر اساس سن
3. محدود کردن مدت زمان نمایش روزانه تلویزیون، رایانه، تلفن و سایر لوازم الکترونیکی
4. میزان خواب توصیه شده در هر شب بر اساس سن

داروهایی که برای درمان ADHD تجویز می شود:

1. متیل فنیدیت
2. لیسدگزامفتامین
3. دگزامفتامین
4. اتوموکستین
5. گوانفاسین

این داروها برای درمان بیش فعالی درمان دائمی محسوب نمی شوند. با این حال ممکن است به فردی که این بیماری را دارد کمک کند بهتر تمرکز کند، کمتر تکانشگر باشد، احساس آرامش کند و مهارت‌های جدید را یاد بگیرد و تمرین کند.

برخی از داروها را باید هر روز مصرف کرد، اما برخی را می توان فقط در روزهای مدرسه مصرف کرد. گاهی اوقات در درمان بیش فعالی وقفه های درمانی برای ارزیابی اینکه آیا دارو هنوز مورد نیاز است یا خیر توصیه می شود.

احتمالاً ابتدا دوزهای کمی تجویز می شود که ممکن است به تدریج افزایش یابد. برای معاینات منظم به پزشک عمومی مراجعه کنید تا مطمئن شوید که درمان به طور موثر کار می کند. علائم عوارض جانبی یا مشکلات را بررسی کنید.

مهم است که پزشک را از هر گونه عوارض جانبی مطلع کنید و اگر احساس می کنید باید درمان را متوقف کنید یا تغییر دهید، با آنها صحبت کنید.

درمان غیر دارویی ADHD

آموزش روانی

آموزش روانی به این معنی است که شما یا فرزندتان تشویق خواهید شد تا در مورد ADHD و اثرات آن صحبت کنید. این می تواند به کودکان، نوجوانان و بزرگسالان کمک کند تا تشخیص ADHD را درک کنند و کمک کند تا با این اختلال کنار بیایند و زندگی کنند.

رفتار درمانی

رفتار درمانی معمولاً شامل مدیریت رفتار است که از سیستمی از پاداش‌ها برای تشویق فرزندتان برای کنترل ADHD خود استفاده می‌کند. انواع رفتارهای تشویقی، مانند نشستن پشت میز برای غذا خوردن را شناسایی کنید. سپس نوعی پاداش کوچک برای رفتار خوب به او بدهید.

برنامه های آموزشی و تربیتی والدین

برنامه‌های آموزشی ویژه والدین می‌تواند به آن ها کمک کند تا روش‌های خاص صحبت کردن با فرزند را بیاموزند و برای بهبود توجه و رفتار با او بازی کننند.

ارائه یک برنامه آموزشی به والدین به این معنی نیست که شما والدین بدی بوده اید – هدف آن آموزش مدیریت رفتار به والدین و مراقبان است و در عین حال اعتماد به توانایی شما برای کمک به فرزندتان و بهبود روابطتان را افزایش می دهد.

آموزش مهارت های اجتماعی

آموزش مهارت‌های اجتماعی شامل شرکت در موقعیت‌های ایفای می‌شود و هدف آن این است که به فرد بیاموزد چگونه در موقعیت‌های اجتماعی رفتار کند، با یادگیری اینکه چگونه رفتارش بر دیگران تأثیر می‌گذارد.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

CBT یک روش گفتار درمانی است که می تواند به شما در مدیریت مشکلاتتان با تغییر طرز فکر و رفتارتان کمک کند. یک درمانگر سعی می کند احساس شما یا فرزندتان را در مورد یک موقعیت تغییر دهد که به نوبه خود رفتار آنها را تغییر می دهد.

CBT را می توان با یک درمانگر به صورت فردی یا گروهی انجام داد.

رژیم غذایی

افراد مبتلا به ADHD باید یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشند. البته به خاطر داشته باشید که قبل از مشورت با پزشک، غذایی را حذف نکنید.

برخی از افراد ممکن است متوجه ارتباط بین انواع غذا و بدتر شدن علائم ADHD شوند. اگر اینطور است، آنچه می خورید و می نوشید و رفتارهای بعدی را یادداشت کنید. مکمل‌های اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 ممکن است برای افراد مبتلا به ADHD مفید باشد.

درمان بیش فعالی به صورت تکنولوژیک با استفاده از نوروفیدبک

امروزه در بسیار از مراکز درمانی معتبر جهان از درمان تکنولوژیک مانند نوروفیدبک در درمان بیش فعالی بهره برده می شود . هدف درمان نوروفیدبک « آموزش خود- تنظیمی مغز» به فرد مبتلا است. گفته می شود در افراد مبتلا به بیش فعالی، مغز توانایی تنظیم دقیق فعالیت هایش را ندارد و لذا در تنظیم توجه و رفتارهای دیگر دچار مشکل می شود. کودکان دارای اختلال بیش فعالی، می توانند با تشخیص به موقع و استفاده از درمان های مناسب، زندگی طبیعی و توام با موفقیتی داشته باشند.

خوشبختانه والدین بیش از پیش به دنبال روش های جایگزین دارو برای درمان بیش فعالی کودکان، هستند. برخی از والدین به اینکه کودکشان برای درمان AD/HD دارو مصرف کند، اهمیتی نمی‌دهند. اما برخی دیگر خواهان این هستند که کودکانشان را از مصرف داروهایی مانند ریتالین –که درمان استاندارد AD/HD تلقی می‌شود- باز دارند. این گرایش والدین عمدتاً دو دلیل دارد؛ یکی اینکه ریتالین گاهی اثربخشی خود را از دست می دهد و دیگر اینکه عوارض جانبی خواهد داشت.

درمانگران ما در کلینیک آتیه معتقد هستند که افراد مبتلا به AD/HD را درمان نمی کنند، بلکه خود تنظیمی را به آنها می آموزند.

منبع