اختلال وسواسی جبری چه نشانههایی دارد؟

اختلال وسواسی-جبری (Obsessive-Compulsive Disorder) نوعی از اختلالات روانی به حساب میآید. افرادی که مبتلا به OCD معمولا افکار وسواسی و رفتارهای تکراری و یا جبری دارند و در برخی موارد حتی وسواس و اجبار به طور همزمان و با هم، فرد را درگیر خود میکنند.
اختلال وسواسی-جبری به معنای وجود افکار منفی و یا جویدن ناخن نیست، بلکه این اختلال می تواند کار، مدرسه و روابط فرد مبتلا به آن را تحت تاثیر قرار دهد و زندگی او را از روند عادی و نرمال خارج کند. در واقع با وجود این اختلال در ذهن یک شخص، اقدامات و افکار او خارج از کنترلش خواهند بود.
به عنوان مثال، یک فکر مبهم مانند این است که فرد فکر کند اعضای خانواده یا نزدیکانش در صورتی که لباسها و وسایل خود را هر روز دقیقا جای خودشان قرار ندهند، صدمه خواهند دید. از سوی دیگر، عادت اجباری به این اطلاق میشود که فرد پس از دست زدن به یک وسیله کثیف، دستهایش را 7 بار بشوید. در تمام این موارد، فرد بیمار به صورت ارادی هیچ تمایلی برای این افکار و اقدامات ندارد و ابتلا بهOCD باعث شده است که میل و اراده فرد، کنترل افکار و اعمال او را از دست بدهند.
افراد مبتلا به OCD قائل به این موضوع هستند که از افکار مبهم و اقدامات جبری خود، حس خوشایندی بدست نمیآورند، چون لذت نمیبرند و نمیتوانند عادت انجام این کار را متوقف کنند. اما با این حال در صورت ترک این حالات نیز حس بدی به آنها دست میدهد و دوباره افکار و اعمال خود را از سر میگیرند.
علائم
وسواس و جبر میتواند شامل بسیاری از موارد مختلف مانند نیاز به نظم و پاکیزگی، احتکار و افکار ناخواسته در مورد مذهب، خشونت، روابط جنسی و یا اعضای بدن باشد.
افکار وسواسی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ترس از میکروب یا کثیفی
- نگرانی در مورد صدمه دیدن یا آسیب دیدن دیگران
- وسواس در مورد این که همه چیز سر جای خود قرار گیرد
- اعتقاد بر این که برخی اعداد یا رنگها معنای خاصی از خوب بودن یا بد بودن دارند
- چشمک زدن، تنفس عمیق یا سایر واکنشهای اعضای بدن
- حس ناخواسته سوء ظن و بی اعتمادی به دوست یا همسر
اقدامات اجباری نیز شامل موارد زیر میباشد:
- شستن چندین باره دستها
- بررسی تکراری و چندین باره درب قفل شده، قفل ماشین، کلید برق و موارد مشابه
- نیاز به شمارش همه چیز، مانند قدمها یا تعداد بطریهای یک قفسه
- قرار دادن اقلام در یک نظم دقیق، مانند قوطیهای دارای برچسب در یک ردیف
- ترس از گرفتن دستگیرههای در، استفاده از توالت عمومی یا دست دادن با دیگران

علل
پزشکان هنوز کشف نکردهاند که چرا برخی افراد به اختلال وسواسی-جبری مبتلا میشوند. تحقیقات نشان میدهد که برخی از ناحیههای مغز در افراد مبتلا به OCD عادی به نظر نمیرسند، اما برای رسیدن به علل اصلی آن، نیاز به تحقیقات بیشتری است. تحقیقات همچنین نشان میدهند که OCD در زنان شایعتر از مردان است.
علائم OCD اغلب در نوجوانان یا جوانان ظاهر می شود و استرس می تواند علائم OCD را بدتر کند. ممکن است ژن یا ژن های مرتبط با OCD وجود داشته باشد که دلیل به وجود آمدن این اختلال باشند، اما این مسأله هنوز از نظر علمی ثابت نشده است.
احتمال ابتلا به اختلال وسواسی-جبری در صورت وجود موارد زیر در یک فرد بسیار بیشتر میشود:
- والدین، خواهر و برادر، یا فرزند مبتلا به OCD
- افسردگی، اضطراب یا تیک عصبی
- تجربه تروما یا ضایعه روحی
- سابقه سوء استفاده فیزیکی و جنسی در زمان کودک
تشخیص
برای تشخیص اختلال وسواسی-جبری، پزشک متخصص با معاینه فیزیکی و بررسی علائم بالینی فرد، نسبت به ابتلای فرد به OCD تصمیم میگیرد. برای بررسی علائم، پزشک احساسات، افکار و عادتهای فرد را بررسی خواهد کرد و در صورتی که این افکار و عادت های وسواسی و جبری، حداقل یک ساعت در روز فرد را از فعالیتهای روزمره و آنچه که میخواهد انجام دهد، دور نگه دارد و اختیار و ابتکار عمل را از او بگیرد، ممکن است مبتلا به OCD باشد.
آزمونهای تشخیص اختلال وسواسی-جبری:
اختلال وسواسی-جبری علاوه بر نشانههایی که ذکر شد، مشکلات دیگری را نیز برای فرد مبتلا به دنبال دارد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً در عملکردهای شناختی خود مانند حافظه دیداری، تصمیمگیری و برنامهریزی با مشکلات بسیاری مواجه میشوند. برای شناسایی این مشکلات در فردی که احتمال ابتلا به OCD در او وجود دارد، از آزمون شناختی CANTAB استفاده میشود. این آزمون که یکی از کاملترین آزمونهای شناختی است، با ارزیابی دقیق و جامع عملکردها و مهارتهای شناختی فرد، میتواند در تشخیص اختلال وسواسی-جبری و سایر اختلالات روانی، بسیار مؤثر باشد.

درمان
تا کنون هیچ درمان دارویی قطعیای برای OCD یافت نشده است، اما با کمک گرفتن از روشهای درمان روانشناختی میتوان ظهور و اثرگذاری علایم OCD در زندگی فرد مبتلا را کاهش داد. برای این کار، پزشک معالج ممکن است گفتاردرمانی یا رواندرمانی یا هر دو را برای فرد تجویز کند.