اختلال وسواسی جبری (Obsessive-Compulsive Disorder) شامل یک الگوی غیرمنطقی افکار و ترس هایی (وسواس) است که باعث می شود کارهای تکراری (اجبارها) انجام دهید. این وسواس ها و اجبارها (وسواس عملی) منجر به آسیب به زندگی روزمره شما می شود و برای شما نگرانی زیادی به وجود می آورد. ممکن است شما تلاش کنید که وسواس های خود را متوقف کنید، اما این کار فقط نگرانی و اضطراب شما را زیادتر می کند و احساس می کنید باید تلاش بیشتری برای انجام دادن فعالیت های اجباری بکنید تا استرس خود را کم کنید.

علی رغم تلاش هایی که برای نادیده گرفتن یا خلاص شدن از شر افکار یا امیال آزاردهنده انجام می دهید، آنها به طور مداوم بر می گردند (چرخه باطل اختلال وسواسی جبری). اختلال وسواسی جبری اغلب حول موضوعات خاصی متمرکز می شود، برای مثال، ترس از اینکه به میکروب آلوده شوید. برای کم کردن ترس های آلودگی، ممکن است از روی اجبار دست های خود را تا زمانی بشویید که زخم شود و پوست آن خشک شود. اگر شما مبتلا به اختلال وسواسی جبری هستید، ممکن است در رابطه با این وسواس احساس شرمندگی کنید و خجالت بکشید، اما به سرعت به دنبال دریافت درمان باشید، چرا که درمان وسواس مفید و مؤثر است.

وسواس و جبر می‌تواند شامل بسیاری از موارد مختلف مانند نیاز به نظم و پاکیزگی، احتکار و افکار ناخواسته در مورد مذهب، خشونت، روابط جنسی و یا اعضای بدن باشد.

افکار وسواسی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ترس از میکروب یا کثیفی
• نگرانی در مورد صدمه دیدن یا آسیب دیدن دیگران
• وسواس در مورد این که همه چیز سر جای خود قرار گیرد
• اعتقاد بر این که برخی اعداد یا رنگ‌ها معنای خاصی از خوب بودن یا بد بودن دارند
• چشمک زدن، تنفس عمیق یا سایر واکنش‌های اعضای بدن
• حس ناخواسته سوء ظن و بی اعتمادی به دوست یا همسر

پزشکان هنوز کشف نکرده‌اند که چرا برخی افراد به اختلال وسواسی-جبری مبتلا می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از ناحیه‌های مغز در افراد مبتلا به OCD عادی به نظر نمی‌رسند، اما برای رسیدن به علل اصلی آن، نیاز به تحقیقات بیشتری است. تحقیقات همچنین نشان می‌دهند که OCD در زنان شایع‌تر از مردان است.

علائم OCD اغلب در نوجوانان یا جوانان ظاهر می شود و استرس می تواند علائم OCD را بدتر کند. ممکن است ژن یا ژن های مرتبط با OCD وجود داشته باشد که دلیل به وجود آمدن این اختلال باشند، اما این مسأله هنوز از نظر علمی ثابت نشده است.

احتمال ابتلا به اختلال وسواسی-جبری در صورت وجود موارد زیر در یک فرد بسیار بیشتر می‌شود:

• والدین، خواهر و برادر، یا فرزند مبتلا به OCD
• افسردگی، اضطراب یا تیک عصبی
• تجربه تروما یا ضایعه روحی
• سابقه سوء استفاده فیزیکی و جنسی در زمان کودک

برای تشخیص اختلال وسواسی-جبری، پزشک متخصص با معاینه فیزیکی و بررسی علائم بالینی فرد، نسبت به ابتلای فرد به OCD تصمیم می‌گیرد. برای بررسی علائم، پزشک احساسات، افکار و عادت‌های فرد را بررسی خواهد کرد و در صورتی که این افکار و عادت های وسواسی و جبری، حداقل یک ساعت در روز فرد را از فعالیت‌های روزمره و آنچه که می‌خواهد انجام دهد، دور نگه دارد و اختیار و ابتکار عمل را از او بگیرد، ممکن است مبتلا به OCD باشد.

اختلال وسواسی-جبری علاوه بر نشانه‌هایی که ذکر شد، مشکلات دیگری را نیز برای فرد مبتلا به دنبال دارد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً در عملکردهای شناختی خود مانند حافظه دیداری، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی با مشکلات بسیاری مواجه می‌شوند. برای شناسایی این مشکلات در فردی که احتمال ابتلا به OCD در او وجود دارد، از آزمون شناختی CANTAB استفاده می‌شود. این آزمون که یکی از کامل‌ترین آزمون‌های شناختی است، با ارزیابی دقیق و جامع عملکردها و مهارت‌های شناختی فرد، می‌تواند در تشخیص اختلال وسواسی-جبری و سایر اختلالات روانی، بسیار مؤثر باشد.

درمان برای این بیماری بسیار غیر قابل پیش بینی می باشد. زیرا بعضی از بیماران پاسخ اندکی به درمان می دهند. درمان های رایج، داروها و رفتاردرمانی می  باشند. می توانند برای کاهش علائم و یا درمان این بیماری مورد استفاده قرار بگیرند.

درمان دارویی

تحقیقات بر روی داروهای موثر در درمان وسواس اجباری، بسیار گسترده می باشد. داروهایی که در درمان افسردگی و سایر داروهای مورد استفاده در اکثر بیماری های روان شناختی، استفاده می شوند، می توانند برای این بیماری نیز مورد استفاده قرار بگیرند.

Selective serotonin reuptake inhibitors یا مهارکننده های انتخابی بازجذب سروتونین؛ مانند: Fluoxetine، fluvoxamine و paroxetine

Clomipramine: اگر Clomipramine و یکی از داروهای مهار کننده انتخابی بازجذب سروتونین جوابگو نباشد و باعث بهبودی نشود، روانپزشکان این داروها را نیز همزمان تجویز می کنند.

استفاده از جراحی: در مواردی از جراحی نیز برای درمان وسواس اجباری استفاده می شود که ثابت شده در ۳۰ درصد بیماران تاثیر گذار بوده است. البته این روش برای همه بیماران ترجیح داده نمی شود و تنها برای اندکی از آن ها توصیه می شود. افرادی که تحت عمل جراحی قرار می گرفتند، از بروز تشنج شکایت می کردند.

 روش های نوین بهبود وسواس

تحریک مغناطیسی مغز یا TMS

در جلسه‌های درمانی با TMS، نیاز به هیچ‌گونه بستری یا بی‌هوشی نیست. مدت زمان هر جلسه حدود ۴۰ دقیقه است؛ در طول آن، کویل یا سیم‌پیچ مغناطیسی در کنار پیشانی فرد بیمار قرار می‌گیرد و تکانه‌های مغناطیسی را به مغز می‌رسانند. نکته جالب توجه آنکه پس از هر جلسه درمانی فرد هوشیار است و می‌تواند به تنهایی به خانه یا محل کار خود بازگردد.

TMS با ECT یا شوک‌درمانی الکتریکی فرق می‌کند. شوک‌درمانی مستلزم بی‌هوشی است و اغلب منجر به تشنج می‌شود. در مقابل TMS از یک میدان مغناطیسی بی‌خطر استفاده می‌کند. از دیگر مزایای TMS آنکه عوارض بسیار کمتری دارد. در بدترین حالت ممکن است فرد دچار سردرد یا کمی خارش در محل قرارگیری کویل شود. ضمن آنکه شرایط اجرای TMS بسیار آسان‌ است و نیازی به حضور دستگاه‌های پیشرفته در کنار خود ندارد.

تحریک الکتریکی مغز یا tDCS

در میان درمان های دیگر، در سال های اخیر درمان با تحریک الکتریکی مغز در بسیاری از بیماری ها، کاهش علائم آن ها و بهبود عملکردهای شناختی، بسیار موفقیت آمیز بوده است.

تحریک الکتریکی از یک جریان ضعیف بین دو الکترود که بر روی جمجمه قرار گرفته اند استفاده می کند. در واقع تاثیر تحریک الکتریکی، تنها به ناحیه ای از مغز که الکترود بر روی آن قرار گرفته، نمی شود، بلکه می تواند شبکه های قشری و زیرقشری مرتبط را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

تحریک الکتریکی، برای modulate کردن عملکرد شبکه و مدار orbitofronto-striato-pallido-thalamic که در بیماری وسواس اجباری دچار اختلال شده، تاثیر خود را اعمال می کند. در واقع مطالعات عکس برداری از مغز در این بیماران، نواحی زیادی از مغز را نشان می دهد که عملکرد آن ها غیر طبیعی می باشد.

در زمینه تاثیر تحریک الکتریکی بر روی وسواس اجباری، تحقیقات زیادی صورت گرفته است. بیشتر آن ها کاهش در نمره YBOCS را بیش از ۳۵ درصد، گزارش کردند. با توجه به اینکه معیار برای روش های درمان، کاهش نمرهYBOCS ، به ۳۵ درصد است، می توان تحریک الکتریکی را به عنوان یک روش درمانی به شمار آورد.