
تصور کنید مغزتان مانند یک ارکستر بزرگ است که هر بخش آن باید دقیق و هماهنگ با بقیه بنوازد. حالا اگر بخشی از این ارکستر کمی خارج از ریتم عمل کند، کل موسیقی نامنظم میشود. در کودکان و بزرگسالان مبتلا به بیشفعالی (ADHD)، این ناهماهنگی در فعالیتهای مغزی باعث مشکلاتی مثل بیتوجهی، پرتحرکی و رفتارهای تکانشی میشود. اما خبر خوب این است که فناوریهای نوین علوم اعصاب، روشی بدون دارو و ایمن برای بازگرداندن این هماهنگی پیدا کردهاند: نوروفیدبک. این تکنیک پیشرفته با آموزش مغز برای اصلاح الگوهای غیرمتعادل فعالیت عصبی، میتواند بهبود قابلتوجهی در تمرکز، آرامش و کنترل رفتار ایجاد کند. در این مقاله، به زبان ساده و با نگاهی علمی، بررسی میکنیم که نوروفیدبک چگونه میتواند مسیر درمان بیشفعالی را متحول کند.
درمان بیشفعالی با نوروفیدبک چیست و چگونه انجام میشود؟
نوروفیدبک یکی از روشهای نوین و غیرتهاجمی در علوم اعصاب بالینی است که برای بهبود عملکرد مغز به کار میرود. در بیشفعالی (ADHD)، برخی نواحی مغز یا بیشازحد فعال هستند یا کمتر از حد معمول فعالیت میکنند. این عدم تعادل باعث مشکلاتی مثل بیتوجهی، حواسپرتی، پرتحرکی و کنترل هیجانات میشود. در نوروفیدبک، ابتدا با استفاده از دستگاه QEEG (نقشه مغزی)، الگوی فعالیت مغز فرد بررسی میشود. سپس جلسات تمرینی آغاز میشود:
- فرد روی یک صندلی راحت مینشیند.
- سنسورهای کوچکی روی پوست سر قرار میگیرند که فقط فعالیت الکتریکی مغز را ثبت میکنند و هیچ جریان الکتریکی به مغز وارد نمیکنند.
- فرد در این مدت، یک بازی یا ویدئو را روی صفحه میبیند که با عملکرد مغز او کنترل میشود. هر زمان که مغز به سمت الگوی مطلوب حرکت کند، بازی یا ویدئو پیش میرود و مغز به شکل ناخودآگاه «یاد میگیرد» چگونه فعالیت خود را تنظیم کند.
این فرآیند مانند تمرین ورزشی برای مغز است؛ با تکرار جلسات، مغز به تدریج الگوی سالمتر و پایدارتر پیدا میکند و علائم بیشفعالی کاهش مییابد. یک دوره درمانی با نوروفیدبک بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه طول میکشد و اثرات آن ماندگار است، زیرا مغز مهارتهای جدید را به خاطر میسپارد.
مکانیسم اثر نوروفیدبک بر مغز در درمان بیشفعالی چگونه است؟
بیشفعالی و کمتوجهی با الگوهای غیرمتعادل امواج مغزی همراه است. برای مثال، در بسیاری از کودکان و بزرگسالان مبتلا به ADHD، میزان امواج تتا (θ) در بخشهایی از مغز بیش از حد بالا و میزان امواج بتا (β) که با تمرکز و فعالیت ذهنی مرتبط هستند کمتر از حد طبیعی است. این عدم تعادل باعث میشود مغز به راحتی از تمرکز خارج شود، فرد هیجانزده یا تکانشی رفتار کند و کنترل پایدار توجه دشوار شود.
نوروفیدبک با استفاده از اصل شرطیسازی عامل (Operant Conditioning)، مغز را آموزش میدهد تا به سمت الگوی بهینه حرکت کند:
- ثبت فعالیت مغز: سنسورها روی پوست سر سیگنالهای EEG را دریافت میکنند.
- بازخورد فوری (Feedback): وقتی مغز به سمت الگوی مطلوب حرکت میکند (مثلا کاهش تتا و افزایش بتا)، سیستم فوراً یک پاداش بصری یا صوتی میدهد؛ مثلاً بازی ادامه پیدا میکند یا ویدئو واضحتر میشود.
- یادگیری تدریجی: مغز بهطور ناخودآگاه این الگو را «یاد میگیرد» و در طول زمان این تغییرات پایدار میشوند.
این فرآیند مشابه تمرین دادن یک عضله است، با این تفاوت که به جای بدن، این بار شبکههای عصبی مغز را تمرین میدهیم تا عملکردشان بهینه شود.
با تکرار جلسات، ارتباطات عصبی و تعادل شیمیایی مغز بهبود یافته و کنترل توجه، آرامش و توانایی مهار تکانهها تقویت میشود.
مزایا و معایب درمان بیشفعالی با نوروفیدبک چیست؟
مزایا درمان adhd با نوروفیدبک
- بدون دارو و غیرتهاجمی
- در نوروفیدبک هیچ دارویی مصرف نمیشود و هیچ جریان الکتریکی یا مداخله فیزیکی به مغز وارد نمیگردد.
- اثر ماندگار
- چون مغز الگوی جدید فعالیت را «یاد میگیرد»، نتایج میتوانند حتی پس از پایان جلسات باقی بمانند.
- کاهش عوارض جانبی
- برخلاف برخی داروهای ADHD که ممکن است بیاشتهایی، بیخوابی یا اضطراب ایجاد کنند، نوروفیدبک بهطور معمول چنین عوارضی ندارد.
- بهبود همزمان چند عملکرد مغزی
- علاوه بر کاهش علائم بیشفعالی، میتواند تمرکز، حافظه کاری، کنترل هیجانات و کیفیت خواب را نیز بهبود دهد.
- قابل استفاده در سنین مختلف
- از کودکی تا بزرگسالی میتوان از این روش استفاده کرد.
معایب درمان adhd با نوروفیدبک
- نیاز به زمان و تعداد جلسات بالا: برای اثربخشی کامل به ۳۰ تا ۴۰ جلسه نیاز است و هر جلسه ۳۰ دقیقه طول میکشد.
- هزینه نسبتا بالا: به دلیل تعداد جلسات و تجهیزات تخصصی، ممکن است هزینه کل دوره برای برخی خانوادهها قابلتوجه باشد.
- نیاز به همکاری فعال فرد: اثربخشی وابسته به حضور منظم و مشارکت فعال فرد در جلسات است.
- تفاوت در سرعت پاسخدهی افراد: برخی افراد سریعتر نتیجه میگیرند و در برخی، پیشرفت آهستهتر است.
- نیاز به کلینیک مجهز و متخصص باتجربه: کیفیت اجرا و تفسیر دادهها نقش مهمی در موفقیت درمان دارد.
درمان بیشفعالی با نوروفیدبک برای چه افرادی مناسب است؟
نوروفیدبک میتواند گزینهای مؤثر برای افرادی باشد که به دنبال درمان پایدار، بدون دارو و ایمن برای بیشفعالی (ADHD) هستند. این روش بهویژه برای گروههای زیر مناسب است:
- کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD: بهخصوص کسانی که داروهای محرک (Stimulants) برایشان عوارض دارد یا خانواده تمایل به استفاده طولانیمدت از دارو ندارد.
- بزرگسالان با علائم پایدار بیشفعالی: افرادی که همچنان با مشکلات تمرکز، مدیریت زمان یا رفتارهای تکانشی درگیر هستند.
- افرادی که به دنبال کاهش یا قطع دارو هستند: نوروفیدبک میتواند بهعنوان یک روش کمکی برای کاهش دوز دارو یا حتی قطع آن، تحت نظر پزشک استفاده شود.
- افراد با اختلالات همراه (Comorbidities): مثل اضطراب، مشکلات خواب، یا مشکلات تنظیم هیجان که میتوانند همزمان با ADHD بهبود یابند.
- کسانی که روشهای رفتاری و آموزشی برایشان کافی نبوده است: در مواردی که مداخلات روانشناسی و آموزشی به تنهایی نتیجه کامل ندادهاند.
البته پیش از شروع، انجام یک ارزیابی جامع توسط روانشناس یا روانپزشک و ثبت نقشه مغزی (QEEG) ضروری است تا اطمینان حاصل شود این روش برای فرد مناسب است.
آیا نوروفیدبک جایگزین دارودرمانی است؟
در دنیای پزشکی و روانشناسی، درمانهای مختلفی برای اختلالات روانی و عصبی وجود دارد. دو رویکرد مهم در این زمینه نوروفیدبک و دارودرمانی هستند که هر کدام ویژگیها و مزایای خاص خود را دارند.
نوروفیدبک، به عنوان یک روش غیرتهاجمی، به بیماران کمک میکند تا فعالیتهای مغزی خود را شناسایی و تنظیم کنند. این روش با استفاده از تکنیکهای بیوفیدبک، به فرد امکان میدهد تا الگوهای مغزی خود را مشاهده کند و از طریق تمرینهای خاص، به بهبود عملکرد خود بپردازد. بسیاری از افراد با مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی یا اختلال کمتوجهی، از نوروفیدبک بهره میبرند. یکی از مزایای این روش، عدم وجود عوارض جانبی دارویی است، اما نیاز به جلسات مکرر و هزینههای قابل توجه از معایب آن محسوب میشود.
در مقابل، دارودرمانی یکی از متداولترین روشها برای مدیریت اختلالات روانی است. داروها میتوانند به سرعت علائم را کاهش دهند و به بیماران کمک کنند تا زندگی روزمره خود را بهبود بخشند. اما این روش نیز عوارض جانبی خاص خود را دارد و نیاز به پایش مداوم دارد. همچنین، ممکن است برخی از بیماران نتوانند به داروها پاسخ دهند یا دچار وابستگی به آنها شوند.
در نهایت، انتخاب بین نوروفیدبک و دارودرمانی باید بر اساس نیازها و شرایط خاص هر فرد انجام شود. مشاوره با یک متخصص بهداشت روان میتواند به افراد کمک کند تا بهترین گزینه را برای درمان خود انتخاب کنند.
عوارض احتمالی درمان بیشفعالی با نوروفیدبک چیست؟
درمان بیشفعالی (ADHD) با نوروفیدبک به طور کلی به عنوان یک روش ایمن و غیرتهاجمی شناخته میشود، اما ممکن است برخی عوارض و چالشها برای برخی افراد ایجاد کند. این عوارض ممکن شامل موارد زیر است:
- خستگی یا سردرد: برخی افراد ممکن است پس از جلسات احساس خستگی یا سردرد کنند.
- اضطراب موقتی: در حین یا بعد از جلسات، برخی ممکن است احساس اضطراب یا تنش کنند.
- تحریکپذیری: در نتیجه تغییرات در الگوهای مغزی، بعضی افراد ممکن است احساس تحریکپذیری بیشتری داشته باشند.
- عدم پاسخدهی: ممکن است برخی افراد نتوانند به درمان پاسخ دهند یا نتایج مورد نظر را مشاهده نکنند.
- وابستگی به جلسات: بعضی از بیماران ممکن است احساس کنند که برای حفظ پیشرفتهای خود نیاز به جلسات مکرر دارند.
هزینه درمان بیشفعالی با نوروفیدبک چقدر است؟
هزینه هر جلسه نوروفیدبک برای درمان بیش فعالی در کلینیک آتیه درخشان ذهن مطابق با تعرفه مصوبه وزرات بهداشت میباشد. این مبلغ در سال 1404 برای هر جلسه درمان توسط نوروفیدبک 866.500 تومان میباشد.
مدت زمان و تعداد جلسات مورد نیاز برای درمان بیشفعالی با نوروفیدبک
درمان بیشفعالی (ADHD) با نوروفیدبک نیاز به چندین جلسه دارد. مدت زمان و تعداد جلسات میتواند بسته به وضعیت فرد و پاسخ به درمان متفاوت باشد، اما به طور کلی:
– تعداد جلسات: حداقل 3۰ جلسه توصیه میشود.
– مدت زمان هر جلسه: هر جلسه ۳۰ دقیقه طول میکشد.
– فواصل جلسات: جلسات معمولا یک یا دو بار در هفته برگزار میشوند.
مقایسه درمان بیشفعالی با نوروفیدبک با روشهای دیگر مثل دارو یا رفتاردرمانی
برای درمان بیشفعالی (ADHD) میتواند از روشهای مختلفی بهره برد که هر کدام ویژگیها و تأثیرات خاص خود را دارند. یکی از این روشها نوروفیدبک است که به تازگی توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. نوروفیدبک به عنوان یک روش غیرتهاجمی، از تکنیکهای بیوفیدبک برای آموزش مغز به تنظیم فعالیتهای الکتریکی خود استفاده میکند. این روش میتواند به بهبود تمرکز و کنترل هیجانی کمک کند و به دلیل عدم استفاده از دارو، عوارض جانبی کمتری دارد. با این حال، نیاز به تعداد جلسات زیاد و عدم تأثیرگذاری برای برخی افراد، از معایب آن محسوب میشود.
در مقابل، درمان دارویی با استفاده از داروهای محرک و غیرمحرک، تأثیرات سریع و قابل مشاهدهای بر علائم ADHD دارد. این روش میتواند به بهبود تمرکز و کنترل رفتار به سرعت کمک کند. اما عوارض جانبی و وابستگی به داروها از نگرانیهای مهم این روش است.
رفتار درمانی نیز به عنوان یک روش مکمل یا مستقل، بر تغییر رفتارهای ناپسند تمرکز دارد. این روش میتواند به ایجاد عادات مثبت و مهارتهای اجتماعی کمک کند، اما به زمان و استمرار نیاز دارد و ممکن است به تنهایی کافی نباشد.
در نهایت، انتخاب بهترین روش درمانی برای ADHD بستگی به نیازها و شرایط فردی دارد. ترکیب این روشها میتواند نتایج بهتری را به همراه داشته باشد و مشاوره با متخصصان میتواند در این زمینه کمک شایانی کند. هر روش، چه نوروفیدبک، دارو و چه رفتار درمانی، میتواند به صورت مکمل در فرآیند درمان به کار گرفته شود تا به فرد کمک کند تا با این اختلال بهتر کنار بیاید.
آیا درمان بیشفعالی با نوروفیدبک از نظر علمی تأیید شده است؟
درمان بیشفعالی (ADHD) با نوروفیدبک موضوعی است که در سالهای اخیر توجه زیادی را به خود جلب کرده است. نوروفیدبک دارای تائیدیه سازمان دارو و غذای آمریکاست بنابراین FDA آن را تائید نموده است.
- مطالعه جامع در JAMA Psychiatry (2024): یک متاآنالیز از ۳۸ کارآزمایی بالینی تصادفی (RCT) با حضور ۲۴۷۲ شرکتکننده نشان داد که نوروفیدبک بهعنوان درمانی مستقل برای ADHD اثربخشی بالینی یا نوروسایکولوژیکی اثرات مثبت در سرعت پردازش اطلاعات مشاهده شد.
https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/article-abstract/2827733
- بررسی در دانشگاه کینگ لندن (2024): تحقیقی که توسط دانشگاه کینگ لندن انجام شد، نتایج مشابهی را گزارش کرد و بیان داشت که شواهد برای اثربخشی نوروفیدبک در کاهش علائم ADHD وجود دارد.
https://www.kcl.ac.uk/news/neurofeedback-may-not-be-effective-in-reducing-adhd-symptoms
بهترین مرکز درمان بیشفعالی با نوروفیدبک
دلایل متعددی وجود دارد که میتوان کلینیک آتیه درخشان ذهن را بهعنوان یکی از بهترین مراکز درمان بیشفعالی (ADHD) با نوروفیدبک در ایران معرفی کرد:
۱. استفاده از فناوریهای پیشرفته و استانداردهای بالینی
- این کلینیک نمایندگی رسمی مؤسسهی HBImed سوئیس را دارد و خدمات تشخیص و درمان مبتنی بر QEEG و ERP را با کیفیتی همسطح استانداردهای اروپایی ارائه میدهد.
- برای اولین بار در ایران، از QEEG در تشخیص نابهنجاریهای مغزی و طراحی برنامه درمانی شخصیشده استفاده کرده است.
۲. تیم تخصصی گسترده و متنوع
- این مرکز دارای تیمی متشکل از روانپزشکان، روانشناسان، نوروتراپیستها، بازیدرمانگران، گفتاردرمانگران، کاردرمانگران و… است.
- با این ترکیب تخصصی، درمانها بهصورت چندجانبه (نوروفیدبک، بیوفیدبک، tDCS/rTMS و درمانهای روانشناختی) انجام میشود که اثربخشی آن افزایش مییابد.
۳. رویکرد درمانی جامع، شخصیسازیشده و مستمر
- برنامه درمانی برای هر فرد بصورت منحصر به فرد طراحی میشود تا دقیقاً متناسب با نیازهای او باشد.
- پیگیری مستمر پیشرفت بیماران و امکان تغییر برنامه درمانی در صورت لزوم، به اثربخشی نهایی کمک میکند.
- آموزش والدین و مشارکت خانواده نیز در مسیر درمان از دیگر نقاط قوت این مرکز محسوب میشود.
۴. سابقه علمی، آموزشی و پژوهشی
- این مرکز از سال ۱۳۸۶ فعالیت دارد و در حوزههایی مانند پژوهش، برگزاری کارگاههای تخصصی و سمینارهای علوم اعصاب نیز فعال است.
- همکاری با ستاد توسعه علوم شناختی و مرکز ملی نقشهبرداری مغز ایران نیز در کارنامهی آن دیده میشود.
۵. شهرت و سابقه اولینها در ایران
- اولین مرکزی است که بهصورت تخصصی از نوروفیدبک برای درمان اختلالات بیشفعالی/نقص توجه استفاده کرده است.
- همچنین در استفاده از فناوریهای آزادسازی شناختی، تحریک مغزی (rTMS، tDCS)، نقشهبرداری مغزی و بیوفیدبک در زمینههای روانی، پیشرو بوده است.
نتیجهگیری
نوروفیدبک به عنوان یک روش غیر دارویی برای درمان اختلال بیشفعالی (ADHD) به طور فزایندهای مورد توجه قرار گرفته است. این روش به بیماران کمک میکند تا فعالیتهای مغزی خود را شناسایی و تنظیم کنند، که میتواند به کاهش علائم اصلی ADHD، از جمله نقص توجه و بیشفعالی، منجر شود. مزایای نوروفیدبک شامل غیر تهاجمی بودن، کاهش عوارض جانبی دارویی و بهبود کنترل خود است. این درمان به صورت شخصیسازیشده انجام میشود و میتواند به تقویت مهارتهای اجتماعی و بهبود روابط بین فردی کمک کند.
با وجود این مزایا، چالشهایی نیز وجود دارد؛ تجربه و مهارت درمانگر در دستیابی به نتایج مؤثر بسیار مهم است. در نهایت، نوروفیدبک میتواند به عنوان یک گزینه درمانی مکمل برای بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به ADHD مورد استفاده قرار گیرد و به آنها کمک کند تا کنترل بیشتری بر رفتار و احساسات خود داشته باشند.
سوالات متداول
آیا درمان بیشفعالی با نوروفیدبک برای همه کودکان مؤثر است؟
درمان بیشفعالی با نوروفیدبک برای کودکان مؤثر است؛ بسیاری از کودکان با استفاده از این روش تأثیر مثبت زیادی را تجربه میکنند، از جمله بهبود توجه، کاهش بیشفعالی و بهتر شدن مهارتهای اجتماعی. در نهایت، نتایج میتواند بسته به شرایط فردی هر کودک متفاوت باشد.
از چه سنی میتوان درمان بیشفعالی با نوروفیدبک را شروع کرد؟
درمان بیشفعالی با نوروفیدبک معمولا میتواند از سنین ۵ تا ۶ سالگی آغاز شود. در این سنین، کودکان توانایی لازم برای درک و شرکت در جلسات نوروفیدبک را دارند. با این حال، تشخیص و برنامهریزی درمان باید توسط متخصصین مربوطه انجام شود تا مناسبترین رویکرد برای هر کودک انتخاب شود.
آیا نوروفیدبک باعث خوابآلودگی یا تغییرات خلقی میشود؟
نوروفیدبک شاید باعث خوابآلودگی در برخی افراد شود به دلیل تغییرات در فعالیتهای مغز. همچنین میتواند تأثیرات مثبتی بر خلق و خو داشته باشد، اما در برخی موارد گاهی منجر به افزایش اضطراب یا تغییرات موقتی در خلق و خو شود. تأثیرات آن بسته به فرد متفاوت است.
آیا نتایج نوروفیدبک ماندگار است یا باید درمان تکرار شود؟
نتایج نوروفیدبک میتواند ماندگار باشد، اما این به فرد و شرایط خاص او بستگی دارد. برخی افراد پس از چند جلسه بهبودهای دائمی را تجربه میکنند، در حالی که دیگران شاید نیاز به تکرار درمان یا جلسات نگهدارنده(فالوو) داشته باشند. استمرار در تمرینات و تکنیکهای یادگرفتهشده نیز میتواند به ماندگاری نتایج کمک کند.



