اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) مانند سایهای تاریک بر زندگی میلیونها نفر سنگینی میکند. تخمین زده میشود که از هر ۱۰ نفر که یک تجربه آسیبزا را پشت سر میگذارند، یک نفر به این اختلال دچار میشود. تصور کنید که یک سرباز پس از بازگشت از میدان جنگ، هر شب با تصاویری از نبردها و صداهای انفجار بیدار میشود. این کابوسها و یادآوریهای ناخواسته، زندگی روزمرهاش را مختل کرده و او را از خانواده و دوستانش دور میکند.
در این میان، درمانهای نوین مانند تحریک مغناطیسی ترانس کرانیا (rTMS) به عنوان امیدی نو ظهور کرده است. این روش غیرتهاجمی با استفاده از میدانهای مغناطیسی، فعالیت نواحی خاصی از مغز را هدف قرار میدهد و به تقویت خلق و خو و کاهش علائم PTSD کمک میکند. تحقیقات نشان دادهاند که rTMS میتواند به بهبود خواب، کاهش اضطراب و حتی بازگشت به زندگی عادی کمک کند.
با ورود rTMS به عرصه درمان PTSD، امید جدیدی برای افرادی که به درمانهای سنتی پاسخ ندادهاند، ایجاد شده است. در ادامه، به بررسی مکانیسمهای عمل، مزایا و چالشهای این روش درمانی خواهیم پرداخت و نحوه تأثیر آن بر زندگی افرادی که در سایه PTSD به سر میبرند، را تحلیل خواهیم کرد.
PTSD چیست و چرا درمانش پیچیده است؟
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از چالشهای جدی روانی است که پس از تجربه یا مشاهده یک حادثه آسیبزا، مانند جنگ، تصادف، سوءاستفاده و… بروز میکند. افراد مبتلا به PTSD با خاطرات مکرر و کابوسهای وحشتناک دست و پنجه نرم میکنند و ممکن است احساس اضطراب شدید و بیحسی عاطفی را تجربه کنند. این اختلال میتواند به زندگی روزمره و روابط اجتماعی آنها آسیب بزند.
پیچیدگی درمان PTSD به دلایل متعددی بستگی دارد. ابتدا، تنوع تجربیات آسیبزا باعث میشود که هر فرد واکنش متفاوتی داشته باشد و به همین دلیل درمانها بهطور یکسان مؤثر نباشند. همچنین، بسیاری از افراد مبتلا به PTSD با اختلالات دیگری مانند افسردگی یا اضطراب نیز مواجهاند، که این موضوع درمان را پیچیدهتر میکند. علاوه بر این، تغییرات شیمیایی و ساختاری در مغز افراد مبتلا به PTSD میتواند فرایند درمان را تحت تأثیر قرار دهد و نیاز به رویکردهای ویژهای داشته باشد.
در این راستا، روشهای نوینی مانند تحریک مغناطیسی ترانسکرانیال(rTMS) به عنوان یک گزینه امیدوارکننده ظاهر شده است. این روش غیرتهاجمی با استفاده از میدانهای مغناطیسی، فعالیت نواحی خاصی از مغز را تحریک میکند و میتواند به بهبود علائم PTSD کمک کند. rTMS بهویژه برای افرادی که به درمانهای سنتی پاسخ نمیدهند، جذابیت دارد و در حال حاضر به عنوان یک روش نوین در درمان PTSD مورد بررسی قرار میگیرد.
این ترکیب از چالشها و نوآوریها در درمان PTSD نشاندهنده نیاز به رویکردهای چندجانبه و فردی در مدیریت این اختلال است، که میتواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند.
rTMS چیست و چطور کار میکند؟
آر تی ام اس یک روش درمانی غیرتهاجمی است که به کمک آن میتوان فعالیت مغز را با استفاده از میدانهای مغناطیسی تحریک کرد. این تکنیک بهطور عمده در درمان اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب استفاده میشود. در ادامه به نحوه کار آر تی ام اس برای درمان استرس به کار میپردازیم:
- میدان مغناطیسی: در TMS، یک کویل مغناطیسی بر روی سر بیمار قرار میگیرد. این کویل میدان مغناطیسی تولید میکند که میتواند به بافت مغز نفوذ کند.
- تحریک نورونها: میدان مغناطیسی به نورونها (سلولهای عصبی) در ناحیه خاصی از مغز انرژی میدهد و آنها را تحریک میکند. این تحریک میتواند به تغییر در فعالیت الکتریکی مغز و تقویت اتصالات عصبی کمک کند.
- تنظیم فعالیت مغزی: TMS بهویژه بر نواحی مغزی مرتبط با خلق و خو تأثیر میگذارد. این تنظیم میتواند به کاهش علائم اختلالات روانی کمک کند.
- جلسات درمانی: درمان در چندین جلسه و با صلاحدید متخصص، انجام میشود و هر جلسه 30 دقیقه به طول میانجامد. بیماران نیازی به بیهوشی ندارند و میتوانند بلافاصله بعد از درمان به فعالیتهای روزمره خود برگردند.
تحریک مغناطیسی ترانسکرانیال (TMS) مزایای متعددی دارد که آن را به گزینهای جذاب برای درمان اختلالات روانی تبدیل میکند. این روش غیرتهاجمی است و نیازی به جراحی یا داروهای قوی ندارد، که باعث کاهش ریسک عوارض جانبی میشود. عوارض معمولا خفیف و موقتی هستند، مانند سردرد یا ناراحتی در محل قرارگیری کویل، که به راحتی قابل تحمل است. همچنین، TMS بهویژه برای بیمارانی که به درمانهای سنتی مانند داروها و رواندرمانی پاسخ نمیدهند، موثر است و میتواند به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند. این ویژگیها TMS را به یک گزینه امیدوارکننده در مدیریت اختلالات روانی تبدیل کرده است.
درمان PTSD با TMS چگونه انجام میشود؟
درمان PTSD با تحریک مغناطیسی ترانسکرانیال (TMS) یک روش غیرتهاجمی است که به تحریک نواحی خاصی از مغز کمک میکند. این روش معمولاً شامل چندین جلسه درمانی است که در آن محققان و پزشکان با استفاده از میدانهای مغناطیسی به تحریک نواحی مرتبط با احساسات و رفتارها میپردازند. هدف اصلی این درمان کاهش علائم PTSD و بهبود کیفیت زندگی بیماران است.
جلسات درمانی به چه شکلاند؟
جلسات درمانی در کلینیک آتیه درخشان ذهن بهصورت زیر برگزار میشوند:
- مدت زمان: هر جلسه TMS 30 دقیقه طول میکشد.
- تعداد جلسات: درمان معمولا در دورههای چند هفتهای، با تشخیص متخصص، انجام میشود. تعداد کل جلسات حداقل 30 جلسه خواهد بود.
- محل درمان: بیمار در یک صندلی راحت نشسته و کویل مغناطیسی به آرامی بر روی ناحیهای از سر قرار میگیرد. در کلینیک آتیه درخشان ذهن با توجه به حریم شخصی مراجعان، درمان با TMS صرفا در اتاقهای VIP و تکنفره صورت میگیرد.
- عدم نیاز به بیهوشی: بیماران در طول درمان بیدار و هوشیار هستند و میتوانند بلافاصله بعد از جلسه به فعالیتهای روزمره خود ادامه دهند.
TMS بر روی ناحیهای از مغز به نام قشر پیشانی جانبی (DLPFC) متمرکز میشود، که در تنظیم خلق و خو و احساسات نقش دارد. این ناحیه بهویژه در مدیریت واکنشهای عاطفی و استرس مرتبط با PTSD موثر است. تحریک این ناحیه میتواند به تنظیم فعالیت مغز و کاهش علائم اضطراب و افسردگی کمک کند.
تحریک نواحی دیگر مانند قشر پیشانی میانی یا نواحی مرتبط با حافظه و ترس نیز ممکن است در برخی موارد مورد توجه قرار گیرد، بهخصوص برای افرادی که با خاطرات آسیبزا و کابوسها دست و پنجه نرم میکنند. هدف کلی این است که با تغییر در الگوهای فعالیت مغزی، علائم PTSD بهبود یابد و کیفیت زندگی بیماران افزایش پیدا کند.
اثربخشی rTMS در درمان PTSD
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یکی از ناتوانکنندهترین اختلالات روانی است که معمولا پس از تجربهی یک رخداد آسیبزا به وجود میآید. در سالهای اخیر، تحریک مغناطیسی تکرارشونده مغز (rTMS) به عنوان یک درمان غیرتهاجمی و نوآورانه، مورد توجه پژوهشگران و کلینیکهای روانپزشکی قرار گرفته است.
بر اساس متاآنالیزها و مرورهای سیستماتیک معتبر در سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، rTMS توانسته بین ۶۰ تا ۸۰ درصد بیماران مبتلا به PTSD را با کاهش معنادار علائم روبرو کند.
مطالعات جدید در این حوزه:
مطالعه Mutz et al. (2020):
اندازه اثر درمان (Cohen’s d) حدود 1.17 برای درمان PTSD با rTMS گزارش شده که نشاندهنده اثر بزرگ و بالینی قابلتوجه است. در این مطالعه، تا ۷۰٪ بیماران بهبودی معنادار گزارش کردند.
https://www.mdpi.com/2673-866X/2/2/12
متاآنالیز Philip et al. (2023):
اندازه اثر (Hedges’ g) برابر با 1.75 برآورد شد و تأثیر درمان در پیگیریهای بعدی نیز پایدار باقی ماند. میزان پاسخدرمانی در این تحلیل بین ۶۵ تا ۸۰ درصد گزارش شده است.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37452747
شبکهمتاآنالیز Yang et al. (2024):
از میان ۲۱ مطالعه بررسیشده، درمان با rTMS با فرکانس بالا (HF-rTMS) دارای اندازه اثر SMD ≈ –0.97 بوده و حدود ۶۰٪ افراد کاهش چشمگیر علائم PTSD را تجربه کردهاند.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39094317
مرور Kan et al. (2021):
با وجود کیفیت پایین برخی شواهد، میانگین کاهش علائم PTSD معادل با –1.13 انحراف معیار گزارش شده است. پاسخدرمانی در برخی گروهها تا ۶۵ درصد نیز مشاهده شده است.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33992983
نتایج پنج سال اخیر نشان میدهند که rTMS، بهویژه با پروتکلهای فرکانس بالا (HF-rTMS) و تحریک تناوبی (iTBS)، میتواند در ۶۰ تا ۸۰ درصد بیماران مبتلا به PTSD منجر به کاهش معنادار علائم شود. این نتایج در بسیاری از موارد، همارز یا حتی مؤثرتر از دارودرمانیهای رایج گزارش شدهاند. از آنجا که rTMS غیرتهاجمی، بدون درد و عوارض دارویی است، میتواند انتخاب مناسبی برای بیمارانی باشد که نسبت به درمانهای رایج مقاوماند یا تمایلی به مصرف دارو ندارند.
مزایا rTMS برای PTSD
مزایای درمان PTSD با تحریک مغناطیسی مغز (rTMS):
- غیرتهاجمی بودن: بدون نیاز به جراحی، بیهوشی یا تزریق؛ انجام درمان از روی پوست سر با پالسهای مغناطیسی.
- عدم نیاز به دارو: گزینهای مناسب برای افرادی که به دارودرمانی پاسخ نمیدهند یا از عوارض آن رنج میبرند.
- اثربخشی بالینی: کاهش معنادار علائم PTSD در حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد بیماران بر اساس مطالعات معتبر.
- عوارض جانبی خفیف: شامل سردرد ملایم، احساس ضربه یا سوزنسوزن شدن روی پوست سر؛ معمولاً گذرا و قابل تحمل.
- تأثیر بر سایر علائم روانی: بهبود همزمان علائم اضطراب، افسردگی، اختلال خواب و تمرکز.
- اثربخشی پایدار: در بسیاری از مطالعات، اثر درمان تا چند هفته یا ماه پس از پایان جلسات باقی میماند.
- امکان ترکیب با رواندرمانی: قابل استفاده بهعنوان درمان مکمل در کنار روشهایی مانند CBT یا مواجههدرمانی.
- بدون اختلال در زندگی روزمره: بیمار پس از هر جلسه میتواند بلافاصله به فعالیتهای عادی خود بازگردد.
معایب درمان PTSD با rTMS
- دسترسی محدود: نیازمند تجهیزات تخصصی و اپراتور حرفهای؛ در همه شهرها یا مراکز درمانی موجود نیست.
- هزینه نسبتا بالا: بهدلیل تعداد جلسات (۲۰ تا ۳۰ جلسه)، درمان ممکن است برای برخی پرهزینه باشد؛ اما کلینیک آتیه درخشان ذهن با اکثر بیمههای تکمیلی طرف قرارداد است که میتوان از این امکان استفاده نمود.
- نیاز به نظم و پیوستگی: جلسات باید بهصورت منظم و طی چند هفته انجام شوند؛ گاهی برای بیماران دشوار است.
- پاسخدهی فردی متفاوت: برخی افراد بهبود چشمگیر میگیرند، اما حدود ۲۰ درصد ممکن است پاسخ مطلوب نداشته باشند.
- موارد منع استفاده: افراد دارای ایمپلنت فلزی در جمجمه یا سابقه تشنج فعال معمولاً کاندیدای مناسبی برای rTMS نیستند.
- نیاز به ارزیابی تخصصی پیش از درمان: برای اطمینان از ایمنی و اثربخشی، بررسی دقیق وضعیت مغزی و روانپزشکی بیمار ضروری است.
چه افرادی کاندید مناسب rTMS هستند؟
از نظر روانی و بالینی:
- افراد مبتلا به افسردگی مقاوم به درمان (TRD) که به داروها پاسخ ندادهاند یا عوارض شدید داشتهاند.
- بیماران دچار اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) با علائم پایدار مانند فلاشبک، تحریکپذیری، خواب مختل و پرهیز از محرکهای یادآور.
- افرادی با اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) که نسبت به دارو و رفتاردرمانی پاسخ کافی نگرفتهاند.
- برخی بیماران مبتلا به اضطراب عمومی، اضطراب اجتماعی یا فوبیاهای شدید که درمانهای کلاسیک در آنها محدود بودهاند.
- مراجعینی که به دلایل شخصی، پزشکی یا فرهنگی، تمایلی به مصرف داروهای روانپزشکی ندارند.
از نظر فیزیکی و پزشکی:
- افراد بالاتر ۱۸سال که وضعیت نورولوژیک پایدار دارند.
- بیمارانی که سابقه تشنج ندارند یا دچار اختلالات صرع کنترلنشده نیستند.
- کسانی که در مغز خود ایمپلنت فلزی، الکترود، پمپ دارویی یا محرک عصبی ندارند.
- افرادی که بهطور کلی از سلامت عمومی نسبی برخوردارند و مشکلات شدید قلبی، تنفسی یا مغزی ندارند.
چه افرادی کاندید مناسبی برای TMS نیستند؟
- افرادی با سابقه تشنج فعال یا خانوادگی از نوع صرع.
- بیماران دارای جسم فلزی در سر (مثل کلیپس آنوریسم، پلاتین، پروتز گوش، دندان فلزی ثابت و…).
- زنان باردار (مگر با تایید پزشک متخصص).
- افراد با اختلال دو قطبی در فاز شیدایی فعال یا با نوسانات شدید خلقی بدون کنترل دارویی.
- بیماران با افکار خودکشی شدید یا ریسک بالای اقدام به خودکشی که نیاز به مداخلات اورژانسی دارند.
- افرادی با عدم همکاری، اختلال شناختی شدید یا عدم توانایی نشستن در جلسات روزانه.
بهترین کلینیک درمان PTSD با Rtms
کلینیک آتیه درخشان ذهن به عنوان یکی از بهترین کلینیکهای درمان PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) با روش RTMS (تحریک مغناطیسی فراجمجمهای) شناخته میشود. دلایل این انتخاب عبارتند از:
- تخصص و تجربه: کادر پزشکی کلینیک شامل متخصصان مجرب در درمان اختلالات روانی و به ویژه PTSD هستند. آنها از جدیدترین تکنیکها و روشها استفاده میکنند.
- تجهیزات پیشرفته: کلینیک دارای تجهیزات مدرن و پیشرفته برای انجام درمان RTMS است که باعث افزایش اثربخشی درمان میشود.
- روشهای درمانی متنوع: علاوه بر RTMS، کلینیک به بیماران گزینههای درمانی مختلفی ارائه میدهد که میتواند به بهبود سریعتر کمک کند.
- پوشش بیمه: این کلینیک تحت پوشش بیمههای تکمیلی قرار دارد، که میتواند هزینههای درمان را برای بیماران کاهش دهد. همچنین طرف قرارداد بیمه های پایه میباشد.
- محیط آرامبخش: فضای کلینیک به گونهای طراحی شده که بیماران احساس راحتی و آرامش کنند.
هزینه هر جلسه درمان RTMS در کلینیک آتیه درخشان ذهن طبق تعرفه وزارت بهداشت در سال 1404 985.000تومان است.
جمعبندی: آیا rTMS میتواند نقطه پایانی برای کابوسهای PTSD باشد؟
درمان با تحریک مغناطیسی مغز (rTMS)، در سالهای اخیر به یکی از امیدبخشترین روشهای غیردارویی برای درمان PTSD تبدیل شده است. برخلاف داروها که اثرشان گاهی کوتاهمدت و با عوارض جانبی همراه است، rTMS مستقیما بر نواحی خاصی از مغز که در پردازش ترس، حافظه و تنظیم هیجانات دخیلاند تأثیر میگذارد.
مطالعات علمی معتبر نشان دادهاند که rTMS میتواند تا بیش از 60درصد، علائم PTSD را کاهش دهد؛ از جمله کاهش فلاشبکها، بهبود خواب، کاهش اضطراب و کاهش شدت حملات پانیک. مزیت بزرگ این روش، غیرتهاجمی بودن، نداشتن درد، و قابلیت ترکیب آن با رواندرمانی است.
برای بسیاری از افرادی که سالهاست با کابوسهای شبانه، بیخوابی و ترسهای ناگهانی زندگی کردهاند، rTMS میتواند فرصتی دوباره باشد؛ فرصتی برای بازیابی آرامش ذهن، بازگشت به زندگی روزمره و رهایی از خاطراتی که مانند زخم باز در ذهن باقی ماندهاند.
شاید نتوان گفت rTMS پایان تمام دردهاست؛ اما برای بسیاری، نقطهی آغاز یک پایان زیباست؛ پایان کابوسها، و آغاز دوبارهی خوابهای آرام.
سوالات متداول
۱. آیا درمان PTSD با rTMS واقعا مؤثر است؟
بله، درمان PTSD با rTMS (تحریک مغناطیسی فراجمجمهای) در مطالعات پنجسال اخیر مؤثر گزارش شده است. تحقیقات نشان میدهند که rTMS بهویژه وقتی بر ناحیه PFC چپ یا راست متمرکز باشد، میتواند شدت علائم PTSD را بهطور معناداری کاهش دهد. البته میزان اثربخشی بسته به شدت علائم، پاسخپذیری فرد و پروتکل درمانی متفاوت است.
۲. آیا درمان با rTMS دردناک است یا عوارض دارد؟
درمان با rTMS معمولا بدون درد است و بیماران فقط احساس خفیفی از ضربههای ملایم روی پوست سر دارند. عوارض جانبی ممکن است شامل سردرد یا ناراحتی خفیف در ناحیه درمان باشد، اما این عوارض موقتی و خفیف هستند.
۳. چند جلسه درمان با rTMS برای PTSD لازم است؟
تعداد جلسات درمان با rTMS برای PTSD حداقل ۳۰ جلسه است. این جلسات به طور معمول در طول چند هفته برگزار میشوند و ممکن است بسته به شدت علائم و پاسخ فرد به درمان، تنظیم شوند. پزشک معالج با توجه به شرایط خاص هر بیمار، برنامه درمانی مناسب را تعیین میکند.
۴. آیا rTMS برای همه بیماران مبتلا به PTSD مناسب است؟
rTMS برای اکثر بیماران مبتلا به PTSD مناسب است، اما برای برخی از افراد مانند کسانی که دارای کاشتهای الکترونیکی در مغز یا اختلالات خاص پزشکی هستند، توصیه نمیشود. همچنین، پزشک متخصص باید شرایط هر بیمار را به دقت بررسی کند تا اطمینان حاصل کند که این روش درمانی برای آنها ایمن و مؤثر است. در نهایت، مشاوره با متخصصین روانپزشکی میتواند به تصمیمگیری بهتر کمک کند.
